ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
Ι. Επί του ερωτήματος, που ετέθη.
Ετέθη υπόψη μου, το κάτωθι ερώτημα:
«ΘΕΜΑ: «ΑΙΤΗΜΑ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΜΕΡΩΝ ΣΕ ΣΧΟΛΕΙΟ»
«Το Δ.Σ. του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Π.Ε. «Δ. Γληνός» αιτείται γνωμοδότησης από την κ. Τσίπρα, νομική σύμβουλο της ΔΟΕ, σχετικά με το τι προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις για την τοποθέτηση και λειτουργία καμερών σε σχολικές μονάδες κατά τη διάρκεια λειτουργίας του σχολείου. Αφορμή του αιτήματός μας, η κατάσταση που επικρατεί στο 1ο Ειδικό Ιλίου, όπου η διευθύντρια του σχολείου έβαλε σε λειτουργία κάμερες, οι οποίες καλύπτουν τους κοινόχρηστους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους του σχολείου κατά τη διάρκεια λειτουργίας του σχολείου, χωρίς καν την ενημέρωση του συλλόγου διδασκόντων».
ΙΙ. Επί των εφαρμοστέων διατάξεων.
Όπως προβλέπεται στην οδηγία 1122/2000 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, τα δεδομένα ήχου και εικόνας, εφόσον αναφέρονται σε πρόσωπα, συνιστούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα κατά την έννοια του άρθρου 2 στοιχ. α΄ του Ν. 2472/1997, διότι αποτελούν πληροφορίες που αναφέρονται στο υποκείμενο των δεδομένων. Συνεπώς, η επεξεργασία τους υπόκειται στις ρυθμίσεις του Ν. 2472/1997 για την προστασία του προσώπου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
Το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ) ορίζει ότι «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. 2. Δεν επιτρέπεται να υπάρξει επέμβαση δημόσιας αρχής στην άσκηση αυτού του δικαιώματος, εκτός εάν η επέμβαση αυτή προβλέπεται από νόμο και αποτελεί μέτρο το οποίο, σε μία δημοκρατική κοινωνία, είναι αναγκαίο για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια ασφάλεια, την οικονομική ευημερία της χώρας, την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη ποινικών παραβάσεων, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων.» Όπως έχει κρίνει το ΕΔΔΑ (Απόφαση Peck κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 28-4-2003) η συνεχής ή συστηματική επιτήρηση προσώπων σε δημόσιους χώρους με καταγραφή των δεδομένων τους συνιστά προσβολή του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής που προστατεύεται από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ. Η χρήση συστημάτων παρακολούθησης σε δημόσιους χώρους είναι επιτρεπτή μόνο για λόγους δημόσιου συμφέροντος, που προβλέπονται ρητώς από τυπικό νόμο ή διάταγμα εκδιδόμενο κατόπιν ειδικής εξουσιοδοτήσεως. Όταν υπεύθυνος επεξεργασίας είναι δημόσια αρχή, απαιτείται, σύμφωνα και με την αρχή της νομιμότητας που διέπει τη δράση της Διοίκησης, η σχετική αρμοδιότητα για την εγκατάσταση και λειτουργία κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης να προβλέπεται ειδικώς από νομοθετική ή κανονιστική διάταξη, η οποία πρέπει, μεταξύ άλλων, να προσδιορίζει το σκοπό της επεξεργασίας.
Το άρ. 14 του ν. 3917/2011 διέπει τη χρήση συστημάτων επιτήρησης με την λήψη ή καταγραφή εικόνας ή ήχου σε δημόσιους χώρους. Συγκεκριμένα, το άρ. 14 προβλέπει: «1. Η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας σε δημόσιους χώρους, εφόσον συνεπάγεται την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, επιτρέπεται μόνο για: α) τη διαφύλαξη της εθνικής άμυνας, β) την προστασία του πολιτεύματος και την αποτροπή εγκλημάτων προδοσίας της χώρας, γ) την αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων που συνιστούν επιβουλή της δημόσιας τάξης, δ) την αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων βίας, εμπορίας ναρκωτικών, κοινώς επικίνδυνων εγκλημάτων, εγκλημάτων κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών και εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας, όταν με βάση πραγματικά στοιχεία συντρέχουν επαρκείς ενδείξεις ότι τελέσθηκαν ή πρόκειται να τελεσθούν τέτοιες πράξεις και ε) τη διαχείριση της κυκλοφορίας. 2. Η εγκατάσταση και λειτουργία των συστημάτων επιτήρησης σε δημόσιους χώρους γίνεται μόνο από κρατικές αρχές με τήρηση της αρχής της αναλογικότητας. 3. Δημόσιοι χώροι για την εφαρμογή των προηγούμενων παραγράφων νοούνται: α) οι κατά την κείμενη νομοθεσία και τα σχέδια πόλεων προοριζόμενοι για κοινή χρήση, β) οι ελευθέρως προσβάσιμοι σε απροσδιόριστο αριθμό προσώπων ανοικτοί χώροι (περιφραγμένοι ή μη) που τίθενται σε κοινή χρήση με νόμιμο τρόπο και γ) οι σταθμοί διακίνησης επιβατών με μέσα μαζικής μεταφοράς. [..] 5. Η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας από δημόσιες αρχές, Ο.Τ.Α., φυσικά ή νομικά πρόσωπα στους χώρους που διαχειρίζονται επιτρέπεται για το σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2472/1997 και τις κατευθυντήριες οδηγίες που εκδίδονται από την Α.Π.Δ.Π.Χ.».
Το ζήτημα της λειτουργίας συστημάτων βιντεοεπιτήρησης, όταν σχετίζονται με ανήλικους μαθητές και μάλιστα σε χώρους σχολείων, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, όπως έχει τονίσει και η ίδια η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Την ίδια στιγμή, παρουσιάζει ομοίως ενδιαφέρον από την σκοπιά των εκπαιδευτικών, αφού στην πραγματικότητα οι σχολικοί χώροι είναι χώροι εργασίας.
[α] Επί του θέματος της λειτουργίας συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε δημόσιους χώρους έχει εκδοθεί η υπ’ αρ.Γ/ΕΞ/2274/31.3.2011 (ΦΕΚ Β΄ 548/07.04.2011) Οδηγία της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με τίτλο «Χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης για την προστασία προσώπων και αγαθών».
Η ως άνω Οδηγία έχει εκδοθεί κατόπιν εξουσιοδοτήσεως του άρ. 19 παρ. 1 στοιχ. ά του ν. 2472/1997, σύμφωνα με το οποίο η Αρχή έχει την αρμοδιότητα να εκδίδει οδηγίες προς το σκοπό ενιαίας εφαρμογής των ρυθμίσεων που αφορούν την προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αλλά και το άρ. 14 παρ. 5 του ν. 3917/2011, σύμφωνα με το οποίο η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας από δημόσιες αρχές, ΟΤΑ, φυσικά ή νομικά πρόσωπα στους χώρους που διαχειρίζονται επιτρέπεται για το σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2472/1997 και τις κατευθυντήριες οδηγίες που εκδίδονται από την Αρχή.
Στο άρ. 18 της ως άνω Οδηγίας γίνεται ρητή αναφορά σε θέματα σχολικών μονάδων και σε χώρους, που δραστηριοποιούνται ανήλικοι. Το ως άνω άρθρο προβλέπει: «1. Η ύπαρξη και μόνο καμερών σε σχολεία και άλλους χώρους όπου δραστηριοποιούνται ανήλικοι (όπως παιδικοί σταθμοί, οικοτροφεία, φροντιστήρια κλπ.) χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, αφού δεν είναι εύκολο να αξιολογηθούν οι συνέπειες που μια τέτοια επεξεργασία μπορεί να έχει για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας των ανηλίκων. Συγκεκριμένα, υπάρχει ο κίνδυνος να περιορισθεί η ανάπτυξη της έννοιας της ελευθερίας τους, εάν πιστέψουν από μικρή ηλικία ότι είναι φυσιολογικό να παρακολουθούνται μέσω καμερών (βλ. και Γνωμοδότηση 2/2009 της Ομάδας Εργασίας του Αρθρου 29, καθώς επίσης και την απόφαση 77/2009 της Αρχής). 2. Το σύστημα βιντεοεπιτήρησης επιτρέπεται να λειτουργεί μόνο κατά τις ώρες που το σχολείο δεν λειτουργεί. Οι ώρες λειτουργίας του συστήματος πρέπει να αναγράφονται με σαφήνεια στις σχετικές ενημερωτικές πινακίδες, έτσι ώστε να γνωρίζουν πλήρως όλοι οι μαθητές και οι φορείς της εκπαιδευτικής κοινότητας ότι καθ` όλη τη διάρκεια της παρουσίας τους στο σχολείο / φροντιστήριο δεν παρακολουθούνται. 3. Κατ` εξαίρεση σε περιπτώσεις σχολικών εγκαταστάσεων μεγάλης έκτασης, όπου δεν είναι πρακτικός ο έλεγχος των απομακρυσμένων σημείων των εγκαταστάσεων με ηπιότερα μέσα (π.χ. φύλακες), είναι δυνατόν να επιτραπεί η λειτουργία των καμερών που εστιάζουν στα απομακρυσμένα σημεία και κατά τις ώρες λειτουργίας του σχολείου, μετά από έγκριση της Αρχής. 4. Τα δεδομένα που καταγράφουν οι κάμερες πρέπει να διαγράφονται κατά την επόμενη εργάσιμη μέρα. Σε περίπτωση συμβάντος εφαρμόζονται οι παράγραφοι 2, 3 και 4 του άρθρου 8. Η διαχείριση του συστήματος μπορεί να πραγματοποιείται μόνο από εξουσιοδοτημένο πρόσωπο. 5. Η απόφαση για την εγκατάσταση και τη λειτουργία του συστήματος πρέπει να λαμβάνεται από το αρμόδιο όργανο για τη διοίκηση του σχολείου, αφού ληφθεί υπόψη η γνώμη των εκπροσώπων του διδακτικού προσωπικού, του συλλόγου γονέων και των μαθητικών συλλόγων όπου υπάρχουν. 6. Προτείνεται η λειτουργία του συστήματος να πραγματοποιείται κατ` αρχήν δοκιμαστικά, αφού προηγουμένως γνωστοποιηθεί στην Αρχή, σύμφωνα με το άρθρο 10 της παρούσας Οδηγίας, προκειμένου να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητά του σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό και τις επιπτώσεις του στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και την ιδιωτική ζωή των μαθητών. Στη συνέχεια η λειτουργία του συστήματος πρέπει να αξιολογείται από τον υπεύθυνο επεξεργασίας κατά τακτά χρονικά διαστήματα που δεν μπορούν να υπερβαίνουν το ένα έτος, και να σταθμίζεται κάθε φορά εκ νέου η αναγκαιότα λειτουργίας του. Τα στοιχεία τα σχετικά με την αξιολόγηση του συστήματος πρέπει να είναι διαθέσιμα στην Αρχή. Οι μαθητές, οι γονείς τους, οι εκπαιδευτικοί και οι λοιποί εργαζόμενοι στο σχολείο μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά. 7. Οι παραπάνω προϋποθέσεις ισχύουν αναλόγως και για κάθε άλλο χώρο όπου δραστηριοποιούνται ανήλικοι. 8. Ειδικά γα τις περιπτώσεις βρεφονηπιακών σταθμών είναι δυνατή κατ` εξαίρεση η λήψη εικόνας από χώρους όπου φιλοξενούνται / κοιμούνται αποκλειστικά βρέφη, με την προϋπόθεση ότι γίνεται παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο, ώστε να υπάρχει δυνατότητα άμεσης επέμβασης σε περίπτωση επέλευσης συμβάντος που σχετίζεται με την ασφάλεια, την υγεία ή τη σωματική ακεραιότητα του βρέφους. 9. Δεν επιτρέπεται η μετάδοση εικόνων των χώρων των βρεφονηπιακών σταθμών ή οικοτροφείων στους γονείς μέσω του Διαδικτύου».
Συναφώς προς τα ανωτέρω, έχει εκδοθεί η υπ’ αρ. 77/2009 απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, σύμφωνα με την οποία δεν είναι επιτρεπτή η λειτουργία συστημάτων βιντεοεπιτήρησης κατά την διάρκεια χρήσεως των εγκαταστάσεων παιδικής χαράς του Δήμου Αθηναίων.
Εκ των ανωτέρω προβλέπεται, ότι απαγορεύεται εν γένει απόλυτα η λειτουργία συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε σχολικούς χώρους και χώρους, που δραστηριοποιούνται ανήλικοι κατά την διάρκεια της λειτουργίας τους. Για την τοποθέτηση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης στους χώρους μετά την λήξη της λειτουργίας τους, απαιτείται άδεια της Αρχής και απόφαση του αρμοδίου οργάνου, αφού ληφθεί υπόψη η γνώμη των εκπροσώπων του διδακτικού προσωπικού, του συλλόγου γονέων και των μαθητικών συλλόγων όπου υπάρχουν, πράγμα, που εν προκειμένω δεν φαίνεται να συντρέχει.
[β] Από την πλευρά των σχολικών μονάδων ως χώρων εργασίας και εφόσον έχουν τοποθετηθεί συστήματα σε αίθουσες διδασκαλίας το άρ. 7 της ίδιας ως άνω Οδηγίας προβλέπει: «1. Η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας έχει ιδιαίτερη σημασία στις περιπτώσεις λειτουργίας συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε χώρους εργασίας. Το σύστημα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την επιτήρηση των εργαζομένων εντός των χώρων αυτών, εκτός από ειδικές εξαιρετικές περιπτώσεις όπου αυτό δικαιολογείται από τη φύση και τις συνθήκες εργασίας και είναι απαραίτητο για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων ή την προστασία κρίσιμων χώρων εργασίας (π.χ. στρατιωτικά εργοστάσια, τράπεζες, εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου). Για παράδειγμα, σε έναν τυπικό χώρο γραφείων επιχείρησης, η βιντεοεπιτήρηση πρέπει να περιορίζεται σε χώρους εισόδου και εξόδου, χωρίς να επιτηρούνται συγκεκριμένες αίθουσες γραφείων ή διάδρομοι. Εξαίρεση μπορεί να αποτελούν συγκεκριμένοι χώροι, όπως ταμεία ή χώροι με χρηματοκιβώτια, ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό κλπ., υπό τον όρο ότι οι κάμερες εστιάζουν στο αγαθό που προστατεύουν κι όχι στους χώρους των εργαζομένων. Επίσης, σε ειδικούς χώρους, όπως χώροι με ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις ο υπεύθυνος βάρδιας ή ο υπεύθυνος ασφαλείας μπορεί να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τους χειριστές μηχανημάτων υψηλής επικινδυνότητας, με σκοπό να επέμβει άμεσα αν συμβεί κάποιο περιστατικό ασφαλείας. 2. Σε κάθε περίπτωση, τα δεδομένα που συλλέγονται μέσω συστήματος βιντεοεπιτήρησης δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν ως αποκλειστικά κριτήρια για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της αποδοτικότητας των εργαζομένων (βλ. Οδηγία υπ` αρ. 115/2001 για την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, τμήμα Ε`, παρ. 6-8)».
Και υπό την έννοια αυτή, συνεπώς, είναι απολύτως απαγορευμένη η χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε χώρους εργασίας, όπως εν προκειμένω στις αίθουσες διδασκαλίας.
ΙΙΙ. Επί της απαντήσεως, που αρμόζει στο ερώτημα, που ετέθη.
Συνεπεία των ανωτέρω είναι απολύτως απαγορευμένη η τοποθέτηση και χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε σχολικές μονάδες την ώρα, που λειτουργούν. Ακόμα δε και για τις ώρες, που δεν λειτουργεί η σχολική μονάδα και πάλι απαιτείται άδεια της Αρχής και δικαιολόγηση της αναγκαιότητας τοποθέτησης των συστημάτων. Τέλος, επισημαίνεται, ότι είναι αναγκαία η λήψη απόφασης από το αρμόδιο όργανο διοικήσεως του Σχολείου, αφού ληφθεί υπόψη η γνώμη των εκπροσώπων του διδακτικού προσωπικού, του συλλόγου γονέων και των μαθητικών συλλόγων όπου υπάρχουν. Σε κάθε περίπτωση, εκ του περισσού τονίζεται, ότι δεν είναι δυνατή η χρήση συστημάτων σε χώρους εργασίας.
Παραμένω στην διάθεση σας για κάθε διευκρίνιση.
Αθήνα, 8 Μαΐου 2018
Η Γνωμοδοτούσα Δικηγόρος
Μαρία Μαγδαληνή Τσίπρα
Νομική Σύμβουλος Δ.Ο.Ε.